Czym jest ortodoncja?
Ortodoncja jest dziedziną stomatologii, która zajmuje się leczeniem wad zgryzu, przede wszystkim korygowaniem krzywo ustawionych i nierównych zębów. Ten rodzaj wad uzębienia sprawia, że zęby są trudniejsze w czyszczeniu, a tym samym narażone na próchnicę i jej następstwa, nawet utratę zęba. Dodatkowym zagrożeniem spowodowanym przez krzywe zęby są choroby przyzębia, jak również nadmierne obciążenie mięśni żwaczy, co może być przyczyną bólów głowy, zaburzeń funkcji stawów skroniowo-żuchwowych, a także bólów szyi, barków i pleców. Skrzywione lub znajdujące się w niewłaściwym miejscu zęby mogą mieć także niekorzystny wpływ na wygląd. Ortodoncja jest w związku z tym utożsamiana z poprawą estetyki uśmiechu.
Skąd się biorą wady zgryzu?
Dostępne statystyki podają, że nawet 60 procent osób dorosłych cierpi na rozmaite wady zgryzu. W zdecydowanej większości są to tzw. tyłozgryzy, polegające na zaburzeniu proporcji pomiędzy dolną a górną szczęką. W tyłozgryzach lub inaczej wadach dotylnych dolna szczęka jest ustawiona zbyt do tyłu w stosunku do górnej szczęki. W dalszej kolejności, jeśli chodzi o ich częstotliwość, są przodozgryzy (gdy łuk zębowy dolny jest przesunięty do przodu względem szczęki górnej), wady krzyżowe (czyli poprzeczne, wyróżniające się asymetrią w zwieraniu zębowych łuków), zgryzy otwarte (na jednym z odcinków zęby nie schodzą się) oraz wady złożone.
Większość wymienionych wad nie jest trudna w rozpoznaniu, tym bardziej że pacjenci z tymi dolegliwościami są w stanie zauważyć je w lustrze. Do wizyty u ortodonty powinny także skłonić bóle głowy i karku, trzaski w stawach żuchwowo-skroniowych, kłopoty z mową czy problemy z poprawnym ułożeniem języka. Proste badanie wskażą, czy wada zgryzu kwalifikuje się do założenia aparatu ortodontycznego. Pacjent zawsze jest kierowany na zdjęcie pantomograficzne oraz cefalometryczne.
Wady zgryzu sprawiają zwykle problemy na dwóch płaszczyznach. Pierwsza to utrudnienia z poprawną wymową czy przeżuwaniem, a druga to defekt estetyczny. Krzywe uzębienie to mniejsza atrakcyjność, a tym samym kompleksy i obniżona samoocena.
Przyczyny powstawania wad zgryzu
Wady zgryzu mają bardzo zróżnicowane podłoże i przyczyny. Niektóre mogą powstawać w wyniku uwarunkowań genetycznych, a inne są efektem tego, że we wczesnym dzieciństwie mieliśmy tendencję do oddychania przez usta, zakażenia bakteryjne migdałków podniebiennych lub zbyt długie przetrwanie migdałka gardłowego tzw.: trzeciego. Do innych przyczyn można zaliczyć m.in. ssanie kciuka przez dzieci oraz zbyt późną rezygnację z butelek i smoczków. Nieprawidłowy zgryz może również powstać już podczas życia płodowego poprzez zakażenie bakteryjne matki w pierwszym trymestrze ciąży lub nieodpowiednie ułożenie płodu, a także problem w trakcie porodu (na przykład poród kleszczowy).
Czy interwencja ortodonty jest potrzebna w każdym przypadku?
Nie, ale najlepiej każdą wadę zgryzu skonsultować z ortodontą. Szacuje się, że tylko ok. 20-30 procent ludzi ma prawidłowy zgryz. Pozostali muszą sobie radzić z różnymi nieprawidłowościami w położeniu zębów, które zwykle są objawem mniej lub bardziej poważnych wad zgryzu. Ich skutkami niekiedy mogą być problemy z rozdrabnianiem pokarmu, wadami wymowy, a z wiekiem przeciążeniem zębów i ich utratą. Dodać należy, że wiele wad ma charakter estetyczny i w ogóle nie mają one wpływu na zdrowie zębów i przyzębia.
Po co należy prostować zęby i zakładać aparaty ortodontyczne?
Wiele argumentów przemawia za założeniem i noszeniem aparatu ortodontycznego. Warto wymienić dwa – poprawia on estetykę wyglądu i zapobiega rozwojowi chorób jamy ustnej. Trzeba także dodać, że nieleczone wady zgryzu mogą wywołać problemy związane z gryzieniem i żuciem, a także przyczyniają się do nieprawidłowego ułożenia szczęki i żuchwy, uszkodzenia błony śluzowej warg i policzków i schorzeń przyzębia, zaburzeń w funkcjonowaniu stawów skroniowo-żuchwowych, bóli głowy, pleców i karku.
Dodatkowym argumentem na rzecz korygowania wad zgryzu może być to, że osoby z krzywym zgryzem częściej dotyka próchnica, a nieprawidłowe ustawienie zębów może powodować ich szybsze ścieranie się.
Co daje aparat ortodontyczny?
Dzięki aparatom możliwe jest efektywne leczenie. Poza tym pomagają one w prawidłowym przeżuwaniu i utrzymują prawidłowe napięcie mięśni. Stłoczenie zębów może powodować zapadnięcie się tkanek miękkich policzków, co uwydatni zmarszczki. Aparat spowoduje prawidłowe uszeregowanie się zębów, w efekcie czego tkanki miękkie zyskają solidne oparcie, a policzki nie będą wyglądały na zapadnięte.
W jakim wieku zdecydować się na leczenie ortodontyczne?
Nie ma jednej reguły, dlatego noszenie aparatu nie zależy od wieku pacjenta. Są aparaty zalecane dzieciom, są również takie, które noszą dorośli. Głównymi przesłankami, które powinny skłonić do wizyty u ortodonty, będą następujące objawy:
- krzywo ustawione zęby,
- nieestetyczny profil twarzy,
- pogłębiona bruzda pomiędzy wargą dolną a bródką,
- trudność w zamknięciu ust z powodu zbyt wystających zębów,
- rozszczep podniebienia,
- zwężona szczęka,
- częste infekcje próchnicze,
- urazy mechaniczne zębów,
- uczucie słabego osadzenia zębów w dziąsłach,
- widoczne przesunięcia zębów,
- bóle żuchwy i głowy,
- konieczność protetyki.
Jak dbać o zęby, gdy nosimy aparaty ortodontyczne?
Podczas noszenia stałego aparatu należy szczególnie dbać o higienę jamy ustnej. Fragmenty pożywienia osadzają się na częściach aparatu i trudniej jest przez to czyścić zęby. Warto zatem zaopatrzyć się w takie przybory, jak specjalne szczoteczki jednopęczkowe o różnej średnicy, ortodontyczne szczoteczki z rowkiem, płyn do płukania jamy ustnej i nitki dentystyczne z utwardzonymi końcówkami. Przy noszeniu stałego aparatu ważne jest, aby po każdym posiłku, a nawet małej przekąsce, dokładnie myć zęby.
Który aparat wybrać?
Zwykle stosowane są trzy rodzaje aparatów ortodontycznych:
Ruchome aparaty ortodontyczne,
które nosi się od kilku do kilkunastu godzin na dobę (zwłaszcza w nocy) i które można zdejmować i zakładać samodzielnie. Ten rodzaj niweluje mniejsze wady zgryzu. Zaleca się je dzieciom posiadającym jeszcze zęby mleczne (5-11 lat). Aparaty te zwykle zbudowane są z płytek akrylowych oraz pętli drucianych, które połączone są sprężynami i śrubami.
Aparaty ortodontyczne typu Aligner, czyli przezroczyste nakładki ortodontyczne,
należące do najnowszych na rynku. Leczenie opiera się w nich na dopasowywanych do pacjenta przezroczystych nakładkach wyposażonych w sekwencje szyn (twardych, średnich oraz miękkich), zmienianych co dwa tygodnie. Nakładki są zdejmowane i mało widoczne. Zdejmuje się je tylko do posiłków i mycia zębów. Co więcej, aparaty te wykonane są hipoalergicznego bioplastu i nie mają elementów, które mogą ranić jamę ustną.
Stałe aparaty ortodontyczne,
wykorzystywane u tych pacjentów, którzy posiadają już wszystkie zęby stałe. Nie można ich zdejmować, ponieważ są naklejone na zęby za pomocą specjalnego kleju i trzeba je nosić przez cały okres leczenia. Aparaty stałe zbudowane są z zamków, rureczek przytwierdzanych do szkliwa zębowego oraz drutu, czyli łuku ortodontycznego. Ich działanie polega na wywoływaniu odpowiedniego poziomu nacisku na zęby, a przez to prostowanie ich. Nosi się je od roku do nawet dwóch lat, w zależności zaawansowania wady zgryzu. Aparaty stałe mogą składać się z zamków metalowych lub kosmetycznych, mniej widocznych.